Tổ chức Khoa học, Giáo dục và Văn hóa của Liên hiệp quốc đã công nhận Đền mặt trời Konark của Cộng hoà Ấn Độ là Di sản văn hóa thế giới năm 1984.
Đền mặt trời Konark, Orissa – Di sản văn hóa thế giới tại Cộng hoà Ấn Độ
Đền mặt trời Konark nằm bên ngoài thành phố Puri ở Orissa, bên bờ biển của vịnh Bengal. Orissa xưa kia là trọng tâm cực thịnh của đạo Phật ở Cộng hoà Ấn Độ. Đền mặt trời Konark là biểu tượng cho kiến trúc mang phong cách Phật Giáo trong nền văn hóa Cộng hoà Ấn Độ. Đền mặt trời Konark được xây dựng vào độ năm 1238 – 1264 dưới triều đại của vua Narasimha Deva. Cộng hoà Ấn Độ có nhiều đền thờ Thần Mặt Trời nhưng đền mặt trời Konark là ngôi đền cao nhất trong số đó.
Toàn bộ ngôi đền được xây dựng từ vật liệu là đá sa thạch với những tiểu tiết chạm trổ tinh vi và có hình dáng như một cỗ xe ngựa với 24 bánh xe và 6 con ngựa. Phía trước mặt đền là 2 con sư tử lớn bảo vệ. Đền mặt trời Konark là 1 trong 7 kỳ quan của Cộng hoà Ấn Độ và là 1 trong 30 của thừa kế thế giới được Unesco công nhận.
Bởi nằm ngay bên bờ vịnh Bengal nên ngôi đền Konarak hứng chọn những tia nắng mặt trời, chính điều này nâng cao thêm vẻ đẹp rực rỡ của đền Konarak. Đền mặt trời Konarak là minh chứng cho thời kỳ hưng thịnh của vương quốc Orissa và có quan hệ thân mật đến tôn giáo Bà La Môn và các hinh thức liên kết trong ngành lịch sử. Konarak bắt nguồn từ tên vị thần mặt trời trong truyền thuyết của Cộng hoà Ấn Độ. Konarka là sự kết hợp của hai từ Kona và Arka. Đây được coi là một trong những trọng tâm đầu tiên thờ thần mặt trời ở Cộng hoà Ấn Độ.
Được vua Narasimha Deva cho xây dựng để mừng chiến thắng sau khi dẹp tan quân xâm lược Hồi Giáo. Sau những năm tháng huy hoàng, đền thờ đã bị bỏ hoang trong những năm đầu thế kỷ 17 sau khi xảy ra việc đại sứ của Hoàng đế Mughal Jahangir tới đây và xúc phạm, coi thường nơi này. Truyền thuyết kể rằng ngôi đền được tạo nên bởi Samba – con trai của Chúa Krishna. Samba bị bệnh hủi và sau mười hai hàng năm lần sám hối, ông đã được thần Surya chữa lành bệnh vì thế ông đã cho xây dựng ngôi đền này như lời cảm tạ đến thần mặt trời.
Bởi nằm ở vị trí địa lí đặc biệt nên đền thờ thần mặt trời Konarak là nơi đón những tia nắng mặt trời đầu tiên trên vịnh Bengal. 24 bánh xe bên ngoài đền thờ với những nét điêu khắc về những động cơ, trục bánh xe tượng trưng cho chu kỳ của các mùa và các tháng. Cũng giống như nhiều ngôi đến khác ở Cộng hoà Ấn Độ, đền thờ thần mặt trời Konarak được chia thành những khu vực riêng. Xung quanh đền thờ có rất nhiều các bức phù điêu chạm khắc cầu kì và điêu luyện đặc trưng của Cộng hoà Ấn Độ. Những bức phù điêu ở đây rất phong phú với nhiều hình ảnh và câu chuyện khác nhau từ những hình ảnh về các con vật truyện thần thoại như sư tử, đến các nhạc sĩ, vũ công và đặc biệt rất nhiều những bức phù điều với hình ảnh dụ dỗ, quan hệ tình dục. Đền thờ thần mặt trời Konarak còn là minh chứng cho những thành quả của kiến trúc Kalinga – một trong những nét kiến trúc đặc trưng của Cộng hoà Ấn Độ.
Trước đây, Konarak đã từng có thời kỳ là một cảnh biển nhộn nhịp của Kalinga. Trong thời gian đó nơi đây được coi là nơi giao thương buôn bán và du nhập nhiều nền văn hóa của khu vực Đông Nam Á. Hiện nay đền thờ thần mặt trời Konarak là một trong nhưng của thừa kế quan trọng của Cộng hoà Ấn Độ, vào những ngày lễ quan trọng người dân Cộng hoà Ấn Độ vẫn hành hương về đây để cúng bái tỏ lòng mộ đạo với thần Surya. Khách du lịch cũng tìm đến đây thăm quan khá đông để tìm hiểu về một trong những tôn giáo tôn giáo của Cộng hoà Ấn Độ. Đền nằm trong một quang cảnh tự nhiên khá đẹp, xung quanh là rừng phi lao và một số loài cây sống trên cát khác. Do địa hình nên xung quanh khu vực này vẫn còn khá hoang sơ vì thế càng khiến cho ngôi đền trờ nên huyền bí và hấp dẫn với khách du lịch.
