Chàm quạp là một trong những loài rắn cực độc tại Việt Nam. Nó có tínhm tê liệt hệ thần kinh của con mồi và khiến tim ngừng đập chỉ trong vài phút.
Sát thủ ẩn mình trong lá khô
Rắn Chàm quạp hay rắn lục Malaysia, rắn lục nưa, khô lục nưa… (tên khoa học Calloselasma rhodostoma) thuộc họ rắn lục.
húng có màu nâu hay đỏ nâu dài khoảng dưới một mét, đầu hình tam giác, dọc theo sống lưng có nhiều hình tam giác màu nâu đối xứng giống cánh bướm. Hoa văn trên thân này cùng với màu sắc như lá khô nên khiến người dân khó phát hiện.
Rắn chàm quạp nằm cuộn tròn và có màu sắc gần giống lá khô nên khó phát hiện. (Ảnh: Flickr).
Rắn chàm quạp thường nằm cuộn tròn trong lá cây khô, cây gỗ già, bụi rậm… nên rất khó phát hiện. Điểm nổi bật của loài vật này là sau khi cắn người, chúng thường nằm yên tại chỗ, không di chuyển.
Nọc rắn chàm quạp chiếm tỉ lệ 19,4% các trường hợp rắn độc cắn nhập Bệnh viện Chợ Rẫy, gây chết người cao và thường gặp ở vùng trồng nhiều cây cao su và cây điều thuộc các tỉnh vùng Đông Nam Bộ, Nam Trung Bộ, Tây Nguyên, núi Cấm (An Giang) và khu vực núi đá vôi Nam bộ như huyện Kiên Lương, thị xã Hà Tiên (tỉnh Kiên Giang).
Tai nạn do rắn chàm quạp cắn thường xảy ra nhiều vào mùa mưa và người bệnh trong độ tuổi làm việc. Theo thống kê của Bộ Y tế, các trường hợp bị tai nạn do rắn chàm quạp cắn là nông dân (65%), người làm việc cao su (15%), học sinh (10%), người làm việc (5%), đi xe (2,5%) và người đi tới (2,5%).
Nọc rắn chàm quạp nguy hiểm thế nào?
Theo phác đồ điều trị của Bộ Y tế, người bệnh sau bị rắn chàm quạp cắn sẽ cảm giác rất đau. Vùng bị cắn sưng nề và lan nhanh gây hạch vùng (80%), ra máu vết cắn (77.5%). Vùng tổn thương có bóng nước (62,5%) thường xuất hiện muộn hơn do sưng nề nhanh và nhiều.
Các bóng nước phong phú, có nhiều máu bên trong nên khi vỡ gây ra máu liên tục. Hoại tử ít gặp (17.5%) nhưng thường hoại tử sâu các cơ do trạng thái ăn hiếp khoang dẫn đến phải cắt cụt chi.
Sau khi bị rắn chàm quạp cắn, người bệnh thường có tri giác mệt, ngất, nôn, đau bụng, tiêu chảy và tụt huyết áp. Các biểu hiện xuất huyết tự nhiên chậm hơn từ 30 phút đến vài ngày sau.
Xuất huyết là biểu hiện khá điển hình khi nhiễm độc chàm quạp. Bệnh nhân có thể xuất huyết da niêm, ra máu răng lợi, xuất huyết tiêu hoá trên, tiểu máu, người bệnh nữ có ra huyết âm đạo, thậm chí mê man do xuất huyết não.
Phụ nữ có thai thường có biểu hiện lâm sàng rất nặng như dọa sẩy thai gây xuất huyết ồ ạt, thai chết lưu do xuất huyết sau bánh nhau… Khi rơi vào trạng thái nhiễm độc toàn thân, người bệnh có thể bị hỗn loạn đông máu và (hoặc) hỗn loạn các khảo nghiệm về chỉ số đông máu, hỗn loạn tim mạch, suy thận cấp.
Khi bị rắn chàm quạp cắn, người bệnh cần rửa sạch vết cắn và băng ép bằng băng thun hình vị trí bị cắn đến gốc chi (có thể băng ép toàn bộ chi). Phương pháp băng ép không nhúc nhích chỉ áp dụng cho các trường hợp rắn hổ cắn vì người bị hại có thể tử vong nhanh do gây nhiễm một thần kinh, không cảnh báo áp dụng với họ rắn lục.
Tuy nhiên khi bị cắn, người bệnh khó xác định loài gì nên có thể ứng dụng được cho tất cả các trường hợp bị rắn cắn để đảm bảo cứu mạng ngay thức thời.
Tại cơ sở y tế, qua khảo nghiệm và lâm sàng, nếu người bệnh không có biểu hiện nhiễm độc, thầy thuốc sẽ tiếp tục để ý sự tiến triển các biểu hiện trong vòng 12 giờ. Nếu biểu hiện nhiễm độc, huyết thanh kháng nọc rắn được chỉ định ngay lập tức.
Nếu không có huyết thanh kháng nọc rắn chàm quạp, người bệnh có thể xảy ra điều trị biểu hiện trong khi chờ nọc rắn được thải trừ như thở máy, hồi sức tim mạch, tiêm phòng uốn ván, kháng sinh, truyền dịch, tiếp máu, phẫu thuật cắt lọc và ghép da.
Tiến sĩ, thầy thuốc Lê Quốc Hùng, Trưởng khoa Bệnh Nhiệt đới, Bệnh viện Chợ Rẫy TP.HCM, cho biết chàm quạp là loài rắn độc nguy hiểm. Theo số liệu thống kê năm năm 2017 và năm 2018, số người bệnh bị rắn chàm quạp cắn điều trị dao động trên 100 người.
Nọc rắn chàm quạp khiến người bị hại tử vong trong thời gian ngắn nếu không nhập viện kịp thời. (Ảnh: Spiderum).
Số lượng này chỉ đứng sau người bệnh bị rắn lục cắn. Trung bình mỗi năm, khoa Bệnh Nhiệt đới tiếp nhận khoảng 100 trường hợp. Bệnh nhân bị rắn chàm quạp cắn hiếm khi tử vong nếu được sơ cứu đúng cách và đến bệnh viện kịp thời.
Theo Tiến sĩ khoa học Lê Quốc Hùng nọc rắn hổ thường gây độc nhanh hơn nên tỉ lệ tử vong cao hơn do không tới bệnh viện kịp. Tuy nhiên, chàm quạp cũng là một trong những loài cực độc.
Bất cứ rắn độc nào cắn cũng nguy hiểm nếu không chữa kịp, do đó, khi bị rắn cắn, ngay cả khi xác định là rắn lành đều cần được giải quyết và theo dõi sát tại bệnh viện như sau một trường hợp rắn độc cắn, ít nhất trong 12 giờ đầu. Nạn nhân được sơ cứu đúng cách và nhập viện sớm, hiệu quả điều trị càng cao.
Các chuyên gia nhấn chặt việc cột ga-ro vết thương không mang lại hiệu quả, nó có thể gây thiếu máu nuôi phía chi bên dưới dẫn đến hoại tử. Việc cắt lể, nặn máu hay hút nọc độc có thể gây nhiễm trùng, ra máu tại chỗ và tăng hấp thụ nọc độc. Tương tự, việc đắp lá hay rễ cây càng khiến vết thương có nguy cơ nhiễm trùng.
