Nhột – cảm giác “vui vẻ” đáng sợ

Ai nhạy cảm với sự “đau” thì cũng rất dễ “nhột”. Nói theo kiểu bài hát dân ca, họ là những người “có máu buồn”. Cảm giác nhột là bẩm sinh vì từ 21 ngày tuổi, trẻ con đã biết nhột, biểu hiện là cựa quậy khi ta sờ đụng vào vùng nhạy cảm của chúng.

Nhột chỉ xuất hiện ở những vị trí nhất quyết của cơ thể. Theo nhà bác học Charles Darwin, nhột cho thấy môn lịch sử tiến hóa của nhân loại. Khi vượn chuyển sang người, da dẻ trở nên nhẵn nhụi. Con người nhỏ bé hơn. Nhiều vũ khí tự vệ mất đi nên giác quan phải tế nhị hơn để tồn tại. Thời đó, sâu bọ (nhện độc, sâu bọ… ) có thể đốt, cắn, trêu chọc nên chúng là một trong những loại kẻ thù nguy hiểm.

Da bắt buộc cảnh giác, thông qua độ nhạy cảm nhất quyết. Đó là cảm giác nhột buồn, nhồn nhột mỗi khi có chú sâu bọ đáng sợ nào đó bò lên. Cảm giác ấy là dấu hiệu báo lên não, não gửi thông điệp cho cơ thể: kẻ thù bắt đầu đe dọa hoặc đã thâm nhập, cần đối phó ngay – lập tức hất chúng đi.

Nghiên cứu mới đây tại Mỹ: Trên 90% số người được hỏi thừa nhận mình rất “sợ nhột” (cùng tỉ lệ với số người “sợ đau”). Tuy nhiên, mức độ “sợ nhột” của mỗi người một khác, theo lứa tuổi, giới tính và phẩm chất.

Muốn đạt được nhiệm vụ cảnh báo, trên da có những thụ quan, đầu mút của hệ thần kinh để ấn tượng sự tiếp xúc nào đó lên thân thể. Nếu ngứa xuất hiện trên toàn thân, bất cứ đâu, thì nhột có sàng lọc. Những vùng da phơi ra ngoài, dày hơn, chai lỳ hơn như lưng, cẳng chân, cẳng chi trước, mặt… kém nhạy cảm hơn, ít nhột, ít buồn.

Còn những vị trí bất công “chường mặt” ra ngoài như nách, sườn, bụng, vùng quanh rốn, lỗ mũi, lỗ tai…, cảm giác nhột sẽ rất nhạy. Vả lại, chúng cũng là những “tuyến phòng thủ” ở sâu, buộc cơ thể phải phản ứng kịp thời, khiến mức độ ấn tượng đi lên rõ rệt.

Có người còn phân chia “thang nhột” theo vị trí. Nơi nhột nhiều nhất là lỗ tai, lỗ mũi, rồi dưới khoeo, hông, nách, cổ, sườn, gan bàn chân…, nhưng có lẽ cũng tùy người.
 
Nói cách khác, phản ứng nhột là bản năng sinh lý của một cơ thể khỏe mạnh, giúp cơ thể cảnh giác, tự vệ chống lại những có hại từ ngoài vào. Một con sâu bé tí teo chui vào tai mà bạn không nhột thì nguy hiểm quá đi chứ, phải không? 

Các nhà phản xạ học cho rằng, nhột với đau là tương tự cảm giác, cùng cơ chế hoá học, chỉ khác nhau về mức độ mà thôi. Ai nhạy cảm với sự đau thì cũng là những người rất dễ nhột. Trong khi ngứa đủ để loại động cơ thì động cơ gây nhột chỉ là… cù (dùng ngón tay ngoáy mạnh vào những vùng nhạy cảm).

Cảm giác nhột được thể hiện bằng tiếng cười sặc sụa, cười khanh khách liên tiếp, gần như không thể kìm lại được. Giữa 2 hiện tượng này có gì liên quan?

Nhà sinh lý học định nghĩa: “Cười là một loại phản xạ, gây ra do sự co thắt cơ, nhịp nhàng, phun ra âm thanh và (trong trường hợp bị cù) không tự nguyện”. Cười được một trung khu thần kinh thần kinh trên não điều khiển.

Những thông tin về “nhột” truyền lên não, cường độ nhẹ thì không sao, nhưng khoẻ hơn đến một mức độ nào đó thì gây ra tiếng cười như một phản xạ đáp ứng. Nhà bác học Darwin đã nhận xét: Chính những chú tinh tinh – loài khỉ cận nhân hơn cả – khi chơi đùa, vật nhau, cù vào nách nhau cũng phát ra tiếng cười khúc khích. Vậy là nhột và cười thuộc về nhau như hình với bóng.

Khác với tinh tinh, khi bị cù, chú cún yêu biết nhột nhưng không biết cười. Bạn cứ thử cù vào bụng chú mà xem. Rõ ràng chú bị nhột và phản ứng bằng cách đưa chân sau lên gãi liên tục vào sườn. Đó là động tác mà xưa kia tổ tiên chú thể hiện khi bị bọ chó, rận, rệp đốt. Hiện tượng ấy nói lên rằng cảm giác nhột mang tính di truyền.
 
Cù không cười
 
Tuy nhiên, não có 2 cơ chế hoá học khác nhau đối với 2 loại cù là người khác cù và tự mình cù. Điều này đã được Darwin lý giải từ 2 thế kỷ trước. Ông cho rằng: Cù chỉ gây cười khi bất ngờ, không biết trước điểm sẽ bị kích động. Nếu có sự lo trước trước, nghĩa là não đã biết (thậm chí là chỉ huy việc cù ở đâu, vào lúc nào) thì làm gì còn chuyện bất ngờ nữa. Lúc đó, cù là hoàn toàn không tác dụng.

Trong sách vở viết rằng xưa ở Trung Quốc và Đế chế Roma có mô hình tra khảo là cù cho đến chết. Kẻ tội đồ bị trói trên tấm ván. Hai bàn chân bị liên tục tưới nước muối nhạt. Một đàn dê cứ luân phiên lấy chiếc lưỡi ráp liếm vào gan bàn chân tội đồ. Người đó cười sặc sụa, cười quằn quại đến khi kiệt sức.

Chính vì vậy, trong 2 trường hợp bạn bị người khác cù và tự cù, thì dù tại giống nhau vị trí trên cơ thể, giống nhau “cường độ cù”, nghĩa là đầu mút thần kinh có giống nhau sự ấn tượng, thông tin hình vị trí của cù chuyển lên não giống hệt (điều này được xác nhận khi chụp ảnh cộng hưởng từ vùng não này) nhưng “cách xử lý” của não vẫn khác hẳn nhau.

Trường hợp đầu, não ra lệnh trung khu thần kinh cười phát ra những tiếng khanh khách không kiềm chế. Trường hợp sau, não không chuyển xuống vùng bị cù một lệnh nào. Có thể hình dung nó sẽ “trấn an” kẻ truyền tin, đại ý: “Ta biết rồi, giả vờ đấy. Chẳng có gì đâu!”

Thế nên, trên một tờ báo nọ, khi gặp một vở hài kịch quá nhạt, không đủ sức gây cười, nhà phê bình gay gắt: “Xem vở đó, có họ hànga vừa xem vừa ‘thọc lét vào mạng sườn’ thì người ta mới cười”. Ông ta tưởng đây là một câu chế nhạo thông minh, hóa ra nó tố cáo ông không hề có thực tế: Tự thọc lét thì còn khuya mới có thể cười!

 

Để kiểm tra lại giả định Darwin, nữ Tiến sĩ khoa học Sarah-Jayne Blakemore thí nghiệm, dùng một cánh tay robot và chính bà điều khiển bằng cách bấm remote để nó cù mình thì bà vẫn “nhột” như thường. Lúc này, não của bà cũng bị lừa! Lại nữa, những người bị tâm thần ảo vọng, luôn bị ảo giác, không sự phân biệt đâu là thật, đâu là giả cũng cười sặc sụa khi mình tự cù mình.

Cười liên quan đến cù còn do nó có thể tăng cường sự giao tiếp. Bà mẹ cù ki đứa con là để nghe nó cười cho vui cửa vui nhà. Đứa bé cười (một cách không cố ý về đích thân) là để đáp ứng động tác thể hiện sự âu yếm, trìu mến của mẹ. Những bạn trẻ yêu nhau thỉnh thoảng cũng “thọc lét” nhau để thể hiện tình cảm 

 

Người sợ nhột có những phẩm chất gì?


Nhiều người sợ nhột đến mức người khác không cần đụng đến mình, chỉ thấy ngoáy ngoáy 2 ngón trỏ cũng đủ rúm người dưngi rồi.

Sợ nhột chẳng có gì là xấu, trái lại nó chứng tỏ bạn có một hệ thần kinh nhạy cảm. Những người thần kinh suy nhược, trầm cảm… rất ít sợ nhột. Bình thường, khi bạn sợ nhột có nghĩa là bạn đang ở trạng thái tâm lí thoải mái, còn tự nhiên bạn không sợ nhột nữa đồng nghĩa với thần kinh bạn đang “có vấn đề”.

Các nhà tâm lí khẳng định, sợ nhột nói lên một phẩm chất của thế giới. Những người dễ nhột thường là người thương thiết tha hơn, nồng nàn hơn, chủ động hơn và trong đời sống lứa đôi cũng sức mạnh hơn so với những người ít nhột. Cũng có thể nói, người không biết nhột là gì thường là người dưngnh lùng, vô cảm, lười biếng trong mối tình đương.

Một điều tra tâm lí khác còn kết luận, những người dễ nhột, sợ nhột thường quđảm bảo đến người khác hơn, hiền lành hơn (nhất là nữ) so với những người dửng dưng với sự nhột.

Nhột còn liên quan đến tâm sinh lí học. Lúc vui dễ nhột hơn lúc buồn. Khi đang xem một tiết mục hài, xung quanh đầy ắp tiếng cười thì chỉ khẽ cù cũng làm bạn cười lăn cười lộn. Ngược lại, nói dại nếu phải đứng trước họng súng thì dù con sâu có chui vào lỗ tai, con muỗi có bay vào lỗ mũi thì người ta cũng chẳng có lấy một giọt “máu buồn”.

Cù – nhột – cười là 3 mắt xích liên hoàn. Lúc đó, não giải phóng một số hóa chất kích động như endorphin, enkaphalin, dopamin, noradrenalin, adrenalin… Cho nên, cù vẫn có tác dụng tạo ra mong muốn quan hệ tình dục vì nó kích thích các vùng dục cảm trên da. Chắc hơn ai hết, các bạn trẻ hiểu ngay rằng đó là cái cù rất nhẹ, cái cù mơn man như chiếc lông gà phớt qua.