Công nghệ sinh học (trong đó có công nghệ biến đổi gen) được coi là một trong những ngành công nghệ có mũi nhọn để tiến triển quê hương, nhưng ở nước ta vẫn còn mới mẻ. Để hiểu sâu hơn về lĩnh vực này, phóng viên VietNamNet đã gắn vào GS. TSKH Lê Trần Bình, nguyên Viện trưởng Viện Công nghệ Sinh học, hiệu trưởng Hội đồng ngành Công nghệ Sinh học.
Phóng viên (PV): – Thưa giáo sư, vấn đề cơ thể sống biến đổi gen được thế giới cho vào thực tại sản xuất từ lâu và hiệu quả của nó, như bản báo cáo của giáo sư, thật to lớn. Vậy mà mãi đến hiện tại, chính xác hơn từ năm 2007 chúng ta mới triển khai. Theo giáo sư, như vậy là sớm hay muộn? Vì sao?
GS.TSKH Lê Trần Bình (GS. LTB): – Trên lĩnh vực nghiên cứu cơ thể sống biến đổi gen Việt Nam đã có những phòng thí nghiệm và cán bộ khoa học bắt đầu từ cách đây gần hai mươi năm. So với thế giới thì chỉ chậm hơn những nước tiên phong một nhịp 10 năm. Tuy nhiên, trên lĩnh vực sản xuất đại trà và thương mại hóa thì hiện nay chúng ta đang có những bước chuẩn bị rất tích cực cả về các diễn ngôn pháp lý của nước ta và hướng dẫn thực hiện.
 |
|
GS.TSKH Lê Trần Bình (lưỡng lự) trong phòng thí nhiệm. |
Nhưng cây trồng chuyển gen, vì nhiều cơ sở khác nhau, vẫn không có sẵn mặt nghi thức trên đồng ruộng Việt Nam. Năm 2007 là năm mà Nhà nước ta ban bố Luật An toàn sinh học, trong đó có nội dung nhận thức liên quan đến cơ thể sống chuyển gen. Nhiều diễn ngôn ở trước cũng đã đề cập đến nội dung nhận thức này.
Việc đánh giá “sớm hay muộn” tùy thuộc vào nội dung nhận thức nào. Trên lĩnh vực nghiên cứu thì không bao giờ muộn, nhưng trên lĩnh vực quản lý thì đang có nhiều cố gắng, còn đối với sản xuất thì cần có tăng cường khả năng kiểm soát để lĩnh vực thương mại không chịu ảnh hưởng. Ai đó có đánh giá “sớm hay muộn” cũng chỉ thể hiện mức độ mong mỏi của cá nhân lớn hơn, còn cả xã hội thì phải chuẩn bị để cho sự kiện chín chắn, và khi sự kiện chín ngấu nó sẽ xảy ra.
– Những người (cá nhân, tổ chức) phản đối cơ thể sống biến đổi gen có những cơ sở gì “ngoài khoa học”?
 |
| Những cây trồng chuyển gen trong vườn thí nghiệm |
– Đây là một dấu chấm hỏi và câu trả lời thuộc nội dung nhận thức nhạy cảm. Những chủ làm việc xướng phản đối và “theo đuôi” phản đối đều chưa đưa ra được bằng chứng khoa học về những quan ngại của họ về cơ thể sống chuyển gen. Còn lại thì không thể kể mạch lạc vì sao họ lại chỉ thích những gì “không thuộc công nghệ hiện đại”.
– Việc thử nghiệm cần bao nhiêu thời gian để có thể kết luận cơ thể sống (lương thực) biến đổi gen hoàn toàn an toàn sinh học? Đã có trường hợp nào chúng ta nhập giống (lương thực) chuyển gen mà không biết không? Để bảo đảm phong phú sinh học, có cần cách li cơ thể sống (cây) chuyển gen với cơ thể sống sẵn có trong tự nhiên không?
– Qui chế thử nghiệm do Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông nghiệp soạn thảo sắp được ban bố sẽ cho biết cần làm gì và làm bao lâu. Còn việc nhập lậu thì như đã nêu ở phần trả lời dấu chấm hỏi 1, trạng thái quản lý của nước ta còn phải cố gắng nhiều mới làm nổi việc đó.
Cây trồng chuyển gen khi đang trong biện pháp nghiên cứu ban đầu thì cần được cách li, nhất là ở biện pháp đánh giá trong nhà kính nhà lưới. Còn khi trồng đại trà, ở các nước có diện tích lớn trồng cây chuyển gen thì họ dành một tỉ lệ nhỏ diện tích vành đai trồng cây cùng giống nhưng không chuyển gen để làm nơi sơ tán của các cơ thể sống khác.
Đây là lệ thường ở ngoài. Không tiến hành cách li cây chuyển gen ở biện pháp sản xuất đại trà.
– Khi chúng ta đã khảo nghiệm thành công, liệu chúng ta thoả mãn khả năng cung cấp giống thường xuyên và với số lượng nhiều không? Vấn đề suy thoái của giống?
– Còn quá sớm để trả lời câu này. Nếu là giống thuần thì nhà sản xuất (nông dân) có thể tự để giống, như xưa kia người ta vẫn làm. Trong nền nuôi trồng tiên tiến hiện nay không dân tộc nào khuyến khích nông dân tự làm giống cả. Phải có công ty giống chuyên nghiệp, giống như hệ thống cung ứng giống ngô lai, giống lúa lai hay các loại giống rau vụ đông (su hào, bắp cải, hành tây…).
Vậy thì cái gì các công ty trong nước thành công thì họ sẽ làm, còn cái gì phải nhập thì sẽ nhập, nhưng phải tuân thủ theo qui định chung của nước xuất và nước nhập. Giống xấu đi hay giống không phù hợp nữa là chuyện hoàn toàn bình thường. Nếu có cạnh tranh thì cái gì có tốt mới được lưu hành. Vẫn là vấn đề của quản lý xã hội và trình độ nhận thức của nhà sản xuất và người tiêu xài.
 |
|
Thí nghiệm cây biến đổi gen. (Ảnh minh họa: VNN) |
– Hiện nay còn rào cản nào hạn chế việc tiến triển cơ thể sống biến đổi gen ở nước ta không?
– Rào cản quan trọng nhất là trình độ KH&CN nước ta thuộc hàng chưa cao trong khu vực và trên thế giới. Trình độ đó thể hiện ở năng lực nghiên cứu, năng lực quản lý, năng lực tổ chức sản xuất, tổ chức thương mại… Và cái “cổ chai” vẫn là khả năng đầu tư còn rất khiêm tốn.
– Vấn đề tăng tỉ lệ khí lực tái nội sinh cơ cấu khí lực đang là xu hướng chung của thế giới (Mỹ có kế hoạch đưa lên 30%, Đức trên 50%) và của cả nước ta. Một báo cáo của giáo sư có đề cập vài nét đến vấn đề này. Xin giáo sư cho biết thêm về khả năng của nó.
– Năng lượng tái sinh là xu hướng bắt buộc của thế giới hiện đại. Nước ta không rộng đất cho cấy cày, nhưng diện tích mặt nước, nhất là mặt biển thì rất rộng. Nếu nhằm vào công nghệ sản xuất sinh khối tái sinh nhờ vào mặt nước thì chúng ta không những thành công mà vẫn còn những đóng góp cho nhân loại về lĩnh vực này.
– Xin chân thành cảm ơn giáo sư.
