Năm 1928, penicillin, loại kháng sinh đầu tiên được tìm ra bởi một nhà sinh học người Scotland, Alexander Fleming. Ông được coi là người đã mở ra kỉ nguyên vàng của kháng nội sinh y khoa. Nó được gọi là thuốc tiên của tây y, khi đã cứu hàng triệu người bệnh mỗi năm khỏi sự chết gây ra bởi nhiễm trùng.
Tuy nhiên, câu chuyện tuyệt vời ấy hình như đang đi đến đoạn kết. Sau hơn 70 năm kháng sinh được chèn vào y khoa, thời kỳ vàng son của nó đã không còn được duy trì. Có hàng triệu người đã chết mỗi năm trong thời đại không có sẵn kháng sinh, và rồi sẽ là một chữ số tương tự trong những năm sắp tới. Cơn giấc mơ kinh hoàng này mang tên “kháng kháng sinh“, và khởi hành từ chính sự lạm dụng thuốc của nhân loại.
Vi khuẩn tồn tại trước kháng sinh là cơn giấc mơ kinh hoàng với nhân loại.
Kháng kháng sinh là gì?
Kháng kháng sinh là hiện tượng xảy ra khi mầm bệnh hay vi khuẩn không bị tiêu diệt bởi thuốc kháng sinh. Chúng không những tồn tại mà còn sinh mang lại những thế hệ vi khuẩn mới, cũng có đặc tính kháng thuốc và hóa chất điều trị nhiễm trùng.
Một chủng vi khuẩn có thể tiến triển để chống lại từ một cho đến hàng chục loại thuốc kháng sinh khác nhau. Khi đó, bệnh nhiễm trùng trở nên trở ngại hoặc thậm chí không thể điều trị. Trong một vài trường hợp, người bệnh có thể phải trải qua phẫu thuật chặt phăng, hoặc thậm chí tử vong vì kháng kháng sinh.
Tại sao kháng kháng sinh là một cơn giấc mơ kinh hoàng với loài người?
Nếu bạn nhìn lại trước những năm 1943, khi thuốc kháng sinh chưa xuất hiện, mọi sự chết xung quanh chúng ta không đến từ u ác hay bệnh tim. Con người sẽ chết vì các vết thương khi bị ngã, trúng đạn, tai nạn làm việc… Phần lớn những vết thương dẫn đến nhiễm trùng và kết thúc cuộc sống của một ai đó.
Tuy nhiên, tất cả thay đổi sau khi Fleming tìm ra penicillin. Nhiễm trùng được coi là án tử, oà lên lại có thể chữa trị chỉ sau “một cái búng tay” với kháng sinh. Giống như một phép lạ vậy, điều đó mở ra một kỉ nguyên vàng son cho thuốc tây y. Những viên kháng sinh được coi là thuốc tiên.
Cho tới nay, đã hơn 70 năm trôi qua, và chúng ta nghi nghi ngờ có mấy khi một thời kỳ vàng son của điều gì có thể kéo dài đến vậy. Chẳng còn sớm nữa để nghĩ về sự sụp đổ của thời đại kháng sinh, khi vi khuẩn đang ngày càng kháng thuốc.
Những năm 1943, thuốc kháng sinh được coi là phép màu.
Nói về một nền văn minh hiện đại, chúng ta hay tưởng tượng đến nhà máy điện, máy tính, công cụ cầm tay… Nhưng mấy ai biết rằng kháng sinh là một trong những trụ cột đang chống đỡ thế giới ấy. Nếu thời đại kháng sinh sụp đổ, nền văn minh sẽ rung chuyển như thế nào?
Đầu tiên, chúng ta sẽ mất hết vỏ che bảo vệ cho những người có hệ miễn dịch yếu. Họ bao gồm người bệnh u ác, người nhiễm HIV, trẻ em đẻ non… Điều này đồng nghĩa với sự chết của tất cả những nhân loại này.
Tiếp đến, kỹ thuật phẫu thuật của loài người bị vô hiệu hóa. Nhiều ca phẫu thuật được đề nghị áp dụng kháng sinh phòng ngừa. Khi kháng sinh mất tác dụng, phòng giải phẫu của bệnh viện như không có mái che.
Chúng ta sẽ không thể mổ tim, ghép thận, đưa đường thông cho người bệnh cơn đột quị… Chúng ta không thể phẫu thuật dù chỉ đơn giản là sửa lại khớp gối. Không thể đẻ mổ, và dù cho trong những bệnh viện tối tân nhất, cứ 100 sản phụ sẽ có 1 người tử vong.
Kháng kháng sinh dẫn đến sự thất bại trong điều trị nhiễm trùng.
Nhiễm trùng gây ra nỗi kinh hoàng hãi từ những bệnh tầm thường. Viêm họng liên cầu gây suy tim. Viêm phổi giết chết 3 trong 10 trẻ em mắc bệnh. Nhiễm trùng da đồng nghĩa với phẫu thuật chặt phăng chi. Hãy nhớ lại trường hợp đầu tiên được điều trị penicillin. Albert Alexander ở trước đã mất một quan điểm trong trạng thái da đầu rỉ mủ, chỉ bắt đầu từ việc bị gai xước vào phía trong khi làm vườn.
Rồi thì bạn còn dám làm gì nữa khi mà bất cứ tổn thương nào cũng có thể chết người. Bạn có dám đi xe mxe hơi, trượt pa-tanh, leo thang để sửa mái nhà hay đặt con bạn chơi đùa dưới sàn nhà?
Bao giờ thì những điều này xảy ra?
Bạn có hoảng hốt không khi biết rằng chúng ta đã ở trong cơn giấc mơ kinh hoàng này rồi?
Cho tới hôm nay, loài người có trong tay trên dưới 100 loại kháng sinh. Con số không khác biệt là mấy từ những năm đầu thế kỷ 21. Nhưng năm 2000, một người bệnh người Mỹ đầu tiên được Trung tâm Kiểm soát Dịch bệnh và Phòng ngừa Hoa Kỳ (CDC) xác nhận kháng tất cả các kháng sinh, chỉ trừ hai loại.
Năm 2008, cbạo quânc sĩ Thụy Điển phải đương đầu với với trường hiệp một người bệnh Cộng hoà Ấn Độ nhiễm trùng mà kháng toàn bộ kháng sinh chỉ trừ 1 loại.
10 triệu người sẽ chết mỗi năm vì kháng kháng sinh vào năm 2050.
Nhưng bạn đừng nghĩ đó chỉ là những trường hợp đơn lẻ. Mỗi năm, riêng Hoa Kỳ và Châu Âu có khoảng 50.000 người chết vì nhiễm trùng mà không có thuốc chữa. Một đề án được tài trợ bởi chính quyền Anh mang tên “Chương trình Đánh giá Kháng kháng sinh” ước lượng tổng số ca tử vong loại này trên thế giới là 700.000 người mỗi năm. Năm 2050, chữ số sẽ lên đến 10 triệu ca với nhịp độ kháng kháng sinh tiến triển như hiện nay.
Bỏ qua những chữ số, bạn cũng có thể biết được cơn giấc mơ kinh hoàng đã đến với chính mình và người thân. Thời gian trước đây, biểu hiện tiểu buốt do nhiễm trùng đường tiết niệu có thể chữa khỏi hoàn toàn bằng một đơn kháng sinh ngắn ngày. Bây giờ, bạn có thể phải dùng đến vài ba loại thuốc.
Nghiên cứu mới đây ra dấu rằng con bạn có nguy cơ nằm trong 25% trẻ em nhiễm trùng đường tiết niệu phải áp dụng 3 loại kháng sinh khác nhau. 25% còn lại phải điều trị với 2 loại thuốc và chỉ còn non bán trẻ em có thể trị khỏi bằng một loại thuốc duy nhất.
Ngày 30 tháng 4 năm 2014, Tổ chức Y tế thế giới (WHO) tuyên bố trong một báo cáo rằng nhân loại thực sự đang ở trong cơn giấc mơ kinh hoàng của kháng kháng sinh. Nó là một mối đe dọa nghiêm trọng và thách thức y khoa trong thời điểm này. WHO nói “không thực hiện ngay hôm nay, tương lai chúng ta sẽ chẳng còn thuốc chữa bệnh“.
Fleming đã biết trước mọi thứ
Alexander Fleming, người mở đường cho thời kỳ vàng của tây y với kháng sinh.
Alexander Fleming, nhà sinh học người Scotland được coi là bố đẻ của kháng sinh khi ông xác định penicillin vào năm 1928. Năm 1943, những liều penicillin thương mại đầu tiên được tung ra. Hai năm sau đó, Fleming nhận giải Nobel cho phát hiện của mình.
Nhưng ngay trong buổi có cuộc trao đổi với sau đó, ông đã cảnh báo đến viễn cảnh không vui khi vi khuẩn có thể trở nên kháng thuốc. “Những người xa lạm dụng penicillin hôm nay, họ chịu trách nhiệm cho sự chết của những người bệnh nhiễm vi khuẩn kháng penicillin sau này“, Flenming nói. “Tôi hy vọng điều nguy hiểm này có thể xảy ra kiểm soát“.
Và rồi đúng như vậy. Năm 1943, penicillin được tung ra thì năm 1945, vi khuẩn kháng penicillin xuất hiện. Con người xa lại kiếm tìm những loại kháng sinh mới. Năm 1972, vancomycin được điều chế, kháng vancomycin xuất hiện năm 1988.
Imipenem ra đời năm 1985 thì đến năm 1998, kháng imipenem xuất hiện. Một trong những loại kháng sinh mới nhất của nhân loại, daptomyccho in đời năm 2003 thì chỉ 1 năm sau xuất hiện vi khuẩn kháng nó.
Điều này được coi ngang cuộc thi đấu nhảy cừu. Thuốc ra đời, vi khuẩn kháng nó và rồi chúng ta lại kiếm tìm loại thuốc mới. Nhưng ra vẻ như loài người đang hụt hơi khi mà một chủng vi khuẩn mới sinh ra cứ mỗi 20 phút, các công ty dược phẩm thì cần đến cả thập kỷ đế nghiên cứu một loại kháng sinh.
Chúng ta có tínhm gì?
Trước hết, hãy nói về động cơ tại sao vi khuẩn có thể trở nên kháng thuốc. Xét dưới góc độ thành viên, nó là việc vật chất di truyền DNA của vi khuẩn được biến đổi để: tránh di chuyển vào của kháng sinh vào chúng, giúp vi khuẩn tổng hợp enzyme gây bất hoạt hoặc phân hủy kháng sinh, thay đổi con đường biến đổi và chúng thải được kháng sinh ra khỏi thành viên.
Con người đã và đang lạm dụng thuốc kháng sinh.
Bỏ qua những điều phức tạp này, bạn nên biết đến chính nhân loại đã tiếp tay cho vi khuẩn biến đổi gen của chúng. Đó là những thực hiện được gọi chung cái tên: lạm dụng thuốc kháng sinh.
Bạn có bao giờ dùng kháng sinh để điều điều trị cúm mà không biết nó gây ra bởi virus chứ bất công vi khuẩn? Bạn có bao giờ tự ý giảm liều dùng hay thời gian điều trị kháng sinh của thầy thuốc xuống non bán mà không biết điều đó tạo điều kiện cho vi khuẩn tồn tại và tạo gen kháng thuốc?
Rồi khi chúng ta áp dụng kháng nội sinh chăn dê, thú y, sản xuất nông nghiệp và ngư nghiệp, đó là điều kiện cho những vi khuẩn ở động vật kháng thuốc rồi tác động tới cả nhân loại. Sử dụng chất diệt khuẩn trong hút bụi thường xuyên cũng tạo ra những dòng vi khuẩn kháng thuốc.
Cho tới nay, kháng kháng sinh đã trở thành vấn đề toàn cầu chỉ nguồn gốc từ những điều nhỏ nhặt nhưng ai cũng làm thường xuyên như vậy. Những cách giải quyết toàn cầu cũng sẽ phải được đặt ra. Có thể là chúng ta nên nghiêm cấm hẳn việc áp dụng kháng nội sinh chăn dê và ngư nghiệp. Thiết lập một cổng kiểm soát kê đơn kháng sinh để tránh lạm dụng bừa bãi hay xây dựng hệ thống theo dõi cảnh báo kháng thuốc sắp đến…
Nhưng rồi đó là những điều quá to lớn và cần một nguồn tài trợ không hề nhỏ. Tại sao chúng ta không bắt đầu bằng những thực hiện của từng cá nhân?
Mỗi cá nhân cần thực hiện để chống lại vi khuẩn kháng thuốc.
Bằng cách đọc bài viết này, bạn cũng đã góp phần vào nguy cơ giảm kháng kháng sinh xảy ra về sau. Nếu bạn thực sự muốn chung tay cùng nhân loại chiến đấu trong cơn giấc mơ kinh hoàng chung, dưới đây là một số cảnh báo mà nên được thực hiện và chia sẻ với mọi người:
1. Đừng bao giờ tự ý áp dụng kháng sinh. Ví dụ như cảm cúm bình thường do virus, bạn có uống kháng sinh cũng không thể hiệu quả được.
2. Nói chuyện với thầy thuốc nếu họ kê đơn kháng sinh cho bạn. Hãy hỏi họ xem liệu có thể điều trị ngoài kháng sinh hay không? Và nếu bắt buộc, loại kháng sinh đó có phù hợp cơ thể bạn?
3. Tuân thủ nghiêm khắc liều và thời gian điều trị với kháng sinh của thầy thuốc, ngay cả khi bạn nghĩ mình đã tốt hơn hoặc đã khỏi bệnh. Giảm liều hay dừng điều trị sớm tạo điều kiện cho vi khuẩn tồn tại kháng thuốc và tái nhiễm.
4. Đừng tiết kiệm kháng sinh đã điều trị ở đợt trước để tái sử dụng. Vứt bỏ chúng, bởi lần sau có lẽ chúng sẽ mất tác dụng.
5. Cùng một bệnh nhưng đừng áp dụng toa thuốc của người khác. Như đã nói bất công kháng sinh nào cũng phù hợp bạn.
6. Bỏ ngay thói quen yêu cầu thầy thuốc kê kháng sinh cho mình. Họ là những người có trải nghiệm và nếu bạn không biểu hiện nhiễm trùng, điều trị các biểu hiện với thuốc ngoài kháng sinh là đủ.
